Orijentalno nasleđe Srbije

Inspiracija za tematsko putovanje

Na vrhuncu svoje moći, sredinom 16. veka, Osmansko carstvo prostiralo se na tri kontinenta. Osvajanje zemalja koje su ulazile u sastav moćnog srpskog carstva Dušana Silnog, započeto je još nakon Maričke bitke 1371. i Kosovske bitke 1389. godine. Ipak, nezavisna srpska država, Despotovina Srbija, opstala je do sredine 15. veka. Padom prestonice Smedereva 1459. godine srpska država je nestala sa istorijske pozornice, a njena celokupna teritorija ušla je u sastav Osmanskog carstva.

Osmansko carstvo donosi novi poredak i novu veru, ali ne briše u korenu sve zatečene društvene odnose i institucije, već ih delimično prihvata i prilagođava. Kao rezultat te sinteze nastaje novi civilizacijsko-kulturni krug, čije se prisustvo i danas oseća u većini društava na Balkanu, a koji se definiše kao „orijentalno kulturno nasleđe“.

Moćna vojna utvrđenja

Osmanlije su na tlu Srbije uglavnom koristile već postojeće tvrđave, koje su doziđivali i prepravljali. Najbolji primer osmanskog prilagodjavanja postojeće tvrdjave svojim potrebama predstavlja Niška tvrdjava. Mnoge tvrđave koje su izgrađene u periodu vladavine Osmanskog carstva nastale su na temeljima antičkih, vizantijskih i srednjovekovnih gradova. Najpoznatije među njima su: Beogradska tvrđava, Niška tvrđava, Tvrđava Ram, Tvrđava Fetislam i Šabačka tvrđava.

Impozantne zidine Niške tvrđave ubrajaju se u najbolje očuvane na čitavom Balkanu. Svoj današnji izgled tvrđava dobija dvadesetih godina 18. veka kada je Niš postao centar osmanlijskih poseda u Evropi.

Duž toka Dunava postojala je osmanska utvrđena linija koju su činile Beogradska, Smederevska, Ramska i Golubačka tvrđava, kao i tvrđava Fetislam kraj današnjeg Kladova. Strateški važno mesto na reci Savi štitila je „Tvrđava Stari grad“ u Šapcu. Zanimljivo je da su Turci Beogradsku tvrđavu zvali Fićir-bair što u prevodu znači „breg za razmišljanje“

Bogomolje vitikih minerata

Džamije na prostoru Srbije predstavljaju spoj seldžučke i vizantijske arhitekture. Nakon osvajanja Carigrada 1453. godine, crkva Svete Sofije, pretvorena u džamiju Aja Sofiju, postaje uzor svim graditeljima džamija, naročito na evropskim prostorima Carstva. Ipak, u Srbiji se ne grade velelepne džamije, jer je to oblast u unutrašnjosti, sa relativno niskim procentom muslimanskog življa, te njen položaj nije zahtevao građenje monumentalnih duhovnih objekata. Za osmanske džamije karakteristični su visoki, vitki minareti koji su sreću kod gotovo svih džamija na tlu Srbije. Najznačajnije su: Bajrakli džamija u Beogradu (17. vek), Islam Agina džamija u Nišu (18 -19. vek), Altun-alem džamija u Novom Pazaru (16. vek), Sinan-Pašina džamija u Prizrenu (17. vek) i Sultan-Valida džamija u Sjenici (19. vek)

Kupatila i druge javne građevine

Hamami su orijentalna kupatila, čije poreklo seže još u rimskog doba. Pored higijenske, hamami imaju i izraženu socijalnu dimenziju, kao jedno od značajnih mesta okupljanja, naročito za žene, koje su u velikoj meri bile vezane za kuću. Najbolje očuvana turska kupatila na tlu Srbije su: hamam u Baču (16. vek), hamam u Niškoj tvrđavi (15. vek), hamam u Novom Pazaru (15. vek), hamam u Prizrenu (17. vek) i hamam u Sokobanji (15. vek).

Mostovi, česme i druge građevine od javnog značaja su najčešće bile deo zadužbinskog kompleksa nekog od uglednika osmanske države. Njihovi arhitektonski stilovi razlikuju se u zavisnosti od načina rada mimara (arhitekte), ali i od dela Carstva u kome su podizani. Na našim prostorima je sačuvan veliki broj raznovrsnih objekata, od kojih izdvajamo: Turbe Šeih Mustafe, česmu Mehmed-paše Sokolovića i Damad Ali-pašino turbe koje se nalaze u Beogradu; Ćele kulu u Nišu, Stari most i česmu Đerenka u Vranju, dve stare turske česme u Ledincima, u Novom Sadu, Groblje Gazilar sa turbetom u Novom Pazaru i Begov most Staničenje u Pirotu.

Slasni zalogaji Balkana

Orijentalna kultura u Srbiji, kao i na Balkanu u celini, prisutna je u svakodnevnom životu, što se ogleda kroz upotrebu još uvek velikog broja turcizama, kao i kroz navike u ishrani, koje se najbolje definišu nazivom „balkanska kuhinja“.

Pojedina jela i začini usvojeni iz istočnjačke kulture ukrstili su se sa nekim lokalnim, i prerasli u specifično srpske specijalitete. Posetilac naših balkanskih prostora će moći da proba meso na roštilju – skari, mangalu, sarmu, raznovrsne sveže salate, baklave, ratluk… Ješće turšiju, suvo voće, kiselo mleko, jogurt. I uživaće. Poseban užitak je ispijanje „turske kafe“ koja se uvek služi sa ratlukom – poslasticom čiji naziv ima značenje „zalogaj zadovoljstva“.